Christmas Blues, η μελαγχολία των Χριστουγέννων

Φτάσαμε αισίως στην τελική ευθεία για την εβδομάδα των Χριστουγέννων, μια από τις πιο δημοφιλείς γιορτές παγκοσμίως. Με την χαρακτηριστική χαρμόσυνη διάθεση, τα λαμπιόνια, τα στολίδια, τις λαχταριστές μυρωδιές από παραδοσιακά φαγητά και εδέσματα και κυρίως την οικογενειακή θαλπωρή, η γιορτή των Χριστουγέννων ξυπνά έντονα συναισθήματα συχνά συνδεδεμένα με παιδικές αναμνήσεις και πυρηνικές μας επιθυμίες και προσδοκίες. Από τον Νοέμβρη τουλάχιστον περπατώντας στους δρόμους ξεκινάνε οι πρώτες εορταστικές πινελιές με τις βιτρίνες να προσκαλούν τους περαστικούς να εναρμονηστούν με το πνεύμα των Χριστουγέννων. Διαφημίσεις δώρων υποσχόμενες αφθονία τόσο υλική όσο και συναισθηματική, προβάλλοντας οικογένειες αγκαλιασμένες και χαμογελαστές δίπλα από ένα αναμμένο τζάκι και κάτω από το στολισμένο δέντρο. Ακόμη, δεν λείπουν οι χριστουγεννιάτικες σειρές και ταινίες, οι οποίες είναι επί χρόνια άρρηκτα συνδεδεμένες με τις εορταστικές μέρες, χαρούμενα τραγούδια και δημοσιεύσεις στα social media με μηνύματα και εικόνες ευτυχίας. Οι εικόνες αυτές είναι ικανές να εμπνεύσουν την εορταστική διάθεση αλλά και αρκετές φορές να πυροδοτούν εξίσου έντονα μια "εορταστική" μελαγχολία, στην οποία συχνά αναφερόμαστε και ως "christmas" ή "holiday blues"(Στο παρόν άρθρο θα κρατήσουμε τον όρο Christmas Blues, καθώς τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή όπου και θα εστιάσουμε). Αυτό συχνά συμβαίνει όταν οι πολυπόθητες εικόνες που αναπαράγονται ως αναπόσπαστο κομμάτι των εορτών (δώρα, στολίδια, γιορτινή διάθεση με φίλους και συγγενείς κ.ο.κ) είτε απουσιάζουν, είτε υπάρχουν αλλά αδυνατούν να προσδώσουν την ικανοποίηση που θα επιθυμούσαμε. Με άλλα λόγια, είναι σαν να λείπουν συστατικά για την απόλυτη συνταγή των επιτυχημένων Χριστουγέννων, ή να εκτελούμε ολοκληρωμένα την συνταγή αλλά το τελικό αποτέλεσμα παραμένει απογοητευτικό. Που μπορεί να οφείλεται όμως αυτό το βαθύ αίσθημα του ανικανοποίητου και η ακολουθεί μελαγχολία που στοιχειώνει το εορταστικό διάστημα; 

Σε πολλά ερωτήματα, η απάντηση κρύβεται για ακόμη μια φορά σε κοινωνικές προσδοκίες. Κλισέ; Μπορεί, αλλά δεν αναιρεί τον αντίκτυπο που έχουν οι κοινωνικές αλλά και προσωπικές προσδοκίες στην υποκείμενη αίσθηση ικανοποίησης που λαμβάνουμε εντός αλλά και εκτός εορταστικού πλαισίου.

Ως προσδοκία ορίζεται η αναμονή για την (θετική συνήθως) έκβαση. Οι προσδοκίες προσδίδουν μια αίσθηση ελπίδας και ασφάλειας, ελπίζουμε για μια θετική έκβαση και πιστεύουμε ότι οι προσδοκίες εξασφαλίζει τη γνώση της πορείας μιας κατάστασης ή μιας συμπεριφοράς. Προσδοκούμε από τον εαυτό μας, τους ανθρώπους γύρω μας, προσδοκούμε από την εργασία μας και από τη ζωή μας. Οι προσδοκίες δεν έχουν απαραίτητα αρνητική χροιά αλλά μπορούν να αποδειχθούν ιδιαίτερα βλαβερές όταν ξεκινάνε να απομακρύνονται από την πραγματικότητα. Οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες αποτελούν συχνά πηγή απογοήτευσης και ματαίωσης από το άτομο. Κατά την περίοδο των Χριστουγέννων μπορούμε να εντοπίσουμε προσδοκίες δύο κατευθύνσεων: τις προσωπικές και τις κοινωνικές.

Στις προσωπικές προσδοκίες μπορούμε να κατατάξουμε τις προσδοκίες που έχουμε εμείς από αυτή την περίοδο, από τον εαυτό μας και από τους γύρω μας. Τι αναμένουμε ότι θα μας φέρουν οι γιορτές; Θαλπωρή; Γλέντι; Αίσθημα αφθονίας και ικανοποίησης; Αναμένουμε να υπάρξει κάποια ραγδαία αλλαγή στη ζωή μας και στους ανθρώπους γύρω μας; Αναμένουμε ότι δια μαγείας επέρχεται μια πιο χαρμόσυνη διάθεση σε εμάς και στο περιβάλλον μας;

Οι κοινωνικές προσδοκίες συνδέονται με φαντασιακά ή πραγματικά "πρέπει" που έχουν υιοθετηθεί στις κοινωνίες μέσα από χρόνια εθίμων, παραδόσεων αλλά και την αναπαραγωγή της "χριστουγεννιάτικης κουλτούρας". Είναι η αίσθηση ότι "πρέπει" να φαινόμαστε και να είμαστε πιο καλοδιάθετοι, "πρέπει" να περνάμε καλά, να ανυπομονούμε για το εορταστική περίοδο, "πρέπει" να υπάρχει διάθεση για συναντήσεις με οικογένεια, φίλους, για γλέντι φαγητό και πότο. "Πρέπει" να έχουμε διάθεση να γιορτάσουμε με τα παιδιά μας, να είμαστε δίπλα τους στις πρώτες τους γιορτές. Οι κοινωνικές προσδοκίες δεν περιορίζονται μόνο σε διαπροσωπικό επίπεδο, αλλά εκτείνονται ακόμη και στο οικονομικό. Η πίεση για την αγορά στολισμού, δώρων μπορεί να αποτελεί πίεση για πολλά άτομα και οικογένειας που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να ανταπεξέλθουν σε αυτή. Όλα αυτά τα πρέπει σαν αφόρητα βαρίδια επισκιάζουν τις γιορτές δημιουργώντας (δικαίως) μια ψυχική εξουθένωση, μια μελαγχολία ακόμη και μια αποστροφή από τις γιορτές.  

Η πίεση να συμμορφωθούμε για ακόμη φορά στα κοινωνικά πρέπει, στη νόρμα και στις καθιερωμένες παραδόσεις είναι μεγάλη. Πριν όμως υποκύψουμε σε αυτή την πίεση, ίσως θα είχε περισσότερο νόημα να αναρωτηθούμε, πόσο ρεαλιστικές είναι οι προσδοκίες αυτές; Πόσο πιθανό είναι για έναν άνθρωπο να βιώνει και να είναι σε θέση να σταθεί σε όλες τις περιστάσεις ψυχικά, σωματικά, κοινωνικά, πνευματικά και οικονομικά. Εάν είσαι στην απίστευτα ευχάριστη θέση να συντονίζεσαι αβίαστα με το πνεύμα των εορτών, τότε μάλλον είσαι από τους λίγους τυχερούς/τυχερές. Για τους περισσότερους όμως, τα Χριστούγεννα δεν είναι απλή υπόθεση. Είναι η στιγμή που συνειδητοποιούμε ότι τα λαμπιόνια στους δρόμους, τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια και τα παραδοσιακά εδέσματα δεν είναι σε θέση να αλλάξουν τα προϋπάρχοντα προβλήματα μας. Μια επιβαρυμένη καταθλιπτική συμπτωματολογία δεν υποχωρεί στις γιορτές, οι σωματικές παθήσεις δεν ανακουφίζονται ξαφνικά. Μια τεταμένη σχέση με την οικογένεια δεν μαλακώνει κατά την περίοδο των εορτών, και σίγουρα το οικογενειακό τραπέζι μπορεί να έχει δυσάρεστη έκβαση. Ένα άτομο που πάσχει από διατροφική διαταραχή έχει να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις. Το πένθος και η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου εντείνεται και η απουσία γίνεται ακόμη πιο ανυπόφορη. Η αγοραφοβία δεν επιτρέπει στο πάσχον άτομο να παρευρίσκεται στα εορταστικά γλέντια. Δεν έχουν όλοι τους φίλους, τους συγγενείς και τους συντρόφους τους κοντά τους αυτές τις μέρες. Τραγωδίες συνεχίζουν να συμβαίνουν καθημερινά, και δυστυχώς δεν παύουν δια μαγείας να εμφανίζονται δυσάρεστες ειδήσεις στα δελτία ειδήσεων και στις ειδοποιήσεις των κινητών μας.

Η καθημερινότητα φέρει το δικό της βαθμό δυσκολίας προτού καν προστεθούν οι προσδοκίες μας για μια μαγική αλλαγή. Ήδη με μια σύντομη ανασκόπηση των όσων αντιμετωπίζουμε καθημερινά γίνεται αντιληπτή η απόσταση που έχει από την πραγματικότητα οι προσδοκίες μας για τα Χριστούγεννα. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα έπρεπε να απολαμβάνουμε την εορταστική περίοδο, ούτε ότι δεν υπάρχει τρόπος να το καταφέρουμε. Ωστόσο φαίνεται ότι ο τρόπος να το καταφέρουμε δεν είναι μέσω μη ρεαλιστικών προσδοκιών που στο τέλος της ημέρας μας αφήνουν με ένα αίσθημα πίεσης και μελαγχολίας. Πως αλλιώς λοιπόν θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε αυτή την περίοδο;  

1. Κατανόηση

Εάν μια αγκαλιά μπορεί να μας προσφέρει γαλήνη κατά την εορταστική περίοδο, πρώτη και καλύτερη θα ήταν αυτή που δίνουμε στον ίδιο μας τον εαυτό. Κάνοντας ένα βήμα πίσω ανασκοπώντας όσα έχουν συμβεί στη ζωή μας κατά την περασμένη χρονιά, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε όσα καταφέραμε και όλες τις δυσκολίες από τις οποίες επιβιώσαμε. Ας μη ξεχνάμε λοιπόν ότι ο καθένας μας έχει βιώσει πολύ προσωπικές και μοναδικές εμπειρίες και έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος με τα δικά του εμπόδια και ζητήματα. Μερικές φορές είναι δεδομένη η κατανόηση και η εμπάθεια που δείχνουμε σε ένα καλό μας φίλο, ή σε έναν συνάνθρωπο που αντιμετωπίζει τις δικές του δυσκολίες. Αμφιβάλλω αν θα απαιτούσαμε από ένα φίλο μας που έχει ήδη πολλά στο μυαλό του, να γίνει ξαφνικά πιο εύθυμος, να αφήσει όσα τον απασχολούν στην άκρη ώστε να γιορτάσει. Για το πρόσωπο ενός φίλου, η κατανόηση και η εμπάθεια είναι σχεδόν αυτονόητη. Παρόλα αυτά, η εμπάθεια και η κατανόηση προς τον εαυτό μας δεν είναι το ίδιο δεδομένη. Αυτά τα Χριστούγεννα λοιπόν, εάν θέλετε να κάνετε ένα δώρο στον εαυτό σας, μπορείτε να ξεκινήσετε με αυτή την φράση: " Είναι οκ.." και να συμπληρώσετε με τον τρόπο σας.  

Είναι οκ.. να μην έχω γιορτινή διάθεση

Είναι οκ.. να νιώθω στεναχωρημένος

Είναι οκ.. να νιώθω όπως νιώθω

Είναι οκ..να πενθώ στις γιορτές

Είναι οκ..να πέρασω τις γιορτές με το δικό μου τρόπο

Είναι οκ.. να θέτω τα όρια μου

Είναι οκ.. να θέλω .. παραπάνω ξεκούραση

Είναι οκ.. να αρνηθώ..

Είναι οκ.. να δεχθώ ..

Είναι οκ..να μην θέλω να .. βγω

Είναι οκ..να μην θέλω να .. βρεθώ με την οικογένεια μου

Είναι οκ..να μην απαντήσω σε ευαίσθητα σχόλια/ερωτήσεις

Είναι οκ..να μην θέλω να ..

Είναι οκ.. να θέλω ..

Είναι οκ..  

2.   Όρια

Δεν θα μπορούσαν να λείπουν από τη χριστουγεννιάτικη μας λίστα τα όρια, καθώς είναι ένα απαραίτητο συστατικό για τη διαφύλαξη της ψυχική μας υγείας, σε όποια κατάσταση και να βρίσκεται. Επιπρόσθετα, μέσω των ορίων προωθείται ένας πιο ουσιαστικός και υγιής τρόπος αλληλεπίδρασης και συσχέτισης που είναι σημαντικός να εγκαθιδρυθεί εντός αλλά και εκτός του εορταστικού διαστήματος. Τα όρια δεν έχουν μια μορφή και ένα τρόπο έκφρασης. Μπορεί να φαίνεται ως κάτι πιο απλό όπως να μην απαντήσουμε σε μια ερώτηση που μας φέρνει σε αμηχανία. Αλλά και πιο έντονα όρια, με το να μην παρευρεθούμε σε συναντήσεις που δεν επιθυμούμε ή που ξέρουμε ότι θα μας φέρουν σε δύσκολη θέση/θα μας επηρεάσουν αρνητικά.

Ένα κομμάτι που απασχολεί τους περισσότερους αυτές τις μερες είναι οι οικογενειακές συναντήσεις. Πράγματι, μια συνάντηση με μέλη της οικογένειας που δεν έχετε καλές σχέσεις, ή που προϋπαρχει κάποιο ζήτημα το οποίο επιφέρει ένταση, συχνά αποτελεί έναυσμα για δυσάρεστες εμπειρίες. Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να θέτουμε τα όρια μας ώστε να περάσει αυτή η περίοδος όσο πιο αναίμακτα γίνεται, χωρίς να θυσιάσουμε την ψυχική μας υγεία στο βωμό της εορταστικής διάθεσης.

Το βασικότερο βήμα ώστε να προχωρήσουμε στην οριοθέτηση είναι αρχικά να συντονιστούμε το συναίσθημα μας. Όπως γνωρίζουμε, όλα τα συναισθήματα είτε αρνητικά είτε θετικά αναδύονται για να μας μεταφέρουν ένα μήνυμα. Μένοντας συντονισμένοι/ες με τα συναισθήματα μας μπορούμε να διαχωρίσουμε με μεγαλύτερη άνεση ποιες καταστάσεις είναι πιο ευνοϊκές και ποιες λιγότερο, πότε παραβιάζονται τα όρια μας και οι ανάγκες κ.ο.κ.

Λαμβάνοντας υπόψη το συναίσθημα μας είναι βοηθητικό να επιλέξουμε (αν υπάρχει αυτή η δυνατότητα) που επιθυμούμε να παρευρεθούμε. Δεν χρειάζεται να καταναλώσουμε όλη μας την ενέργεια σε εκδηλώσεις και συναντήσεις μόνο και μόνο για να ικανοποιήσουμε τους γύρω μας και να δώσουμε την παρουσία μας. Αν λοιπόν υπάρχει δυνατότητα μπορούμε να επιλέξουμε σε ποιες συναντήσεις επιθυμούμε να παρευρεθούμε, σε ποιες θα νιώσουμε πιο άνετα και συνεπώς ποιες θα ήταν καλύτερες για τη δική μας ενέργεια και ψυχική υγεία.

Ακόμη, αν αποφασίσουμε να παρευρεθούμε σε μια συνθήκη δυνητικά στρεσσογόνα, υπάρχει η επιλογή να ρυθμίσουμε εμείς το χρόνο που θα μείνουμε στη συνάντηση και πότε θα ήταν καλύτερα για εμάς να αποχωρήσουμε.

Εάν πάλι δεν υπάρχει δυνατότητα επιλογής, και χρειαστεί να παρευρεθείτε σε μια γιορτή, ή ένα δείπνο που γνωρίζετε ότι μπορεί να σας επηρεάσει αρνητικά, ψυχραιμία! Υπάρχουν τρόπου να θέσουμε τα όρια μας και σε αυτά τα πλαίσια. Και πάλι έχοντας ως "πυξίδα" το συναίσθημα μας, μπορούμε να επιλέξουμε με ποιους και για πόσο θα συσχετιστούμε. Δεν είμαστε αναγκασμένοι να μένουμε σε συζήσεις που μας φέρνουν σε δύσκολη θέση. Δεν είμαστε αναγκασμένοι να απαντάμε σε σχόλια και ερωτήσεις που μας προσβάλουν και μας φέρνουν σε αμηχανία με οποιονδήποτε τρόπο. Εάν χρειαστεί να απαντήσουμε είναι βοηθητικό να εκφράσουμε τα όρια μας και την ενόχληση μας εάν αυτά παραβιαστούν (Ενδεικτικά: "δεν θα ήθελα να απαντήσω σε..., δεν νιώθω άνετα με.., δεν βλέπω πως αυτό θα πρόσθετε στη συζήτηση μας... , θα προτιμούσα να συζητήσουμε για.., θα προτιμούσα να μην απαντήσω.., αυτό με φέρνει σε δύσκολη θέση/με ενοχλεί/με πληγώνει"). Ο καθένας εκφράζεται με το δικό του τρόπο και τόνο. Ενώ δεν υπάρχει σωστός και λανθασμένος τρόπος να εκφράσουμε τα όρια, αυτό που έχει σημασία είναι να εκφράζονται με σαφήνεια. Εάν οι συνομιλητές μας δεν σεβαστούν την οριοθέτηση και βλέπουμε ότι η δυσανασχέτιση μας δεν υποχωρεί, παίρνουμε το χώρο και χρόνο μας, έχοντας πάντα ως προτεραιότητα να παραμείνουμε φροντιστικοί με τον εαυτό μας.

Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό είναι να οριοθετήσουμε ένα χρονικό διάστημα και για τον ίδιο μας τον εαυτό. Κατά την διάρκεια των εορτών είναι πολύ πιθανό να καταπιαστούμε με κοινωνικές υποχρεώσεις και να εορταστικές εκδηλώσεις. Σε αυτή την περίπτωση είναι ιδιαίτερα σημαντικό να κάνουμε λίγο χρόνο στην ημέρα μας για τον εαυτό μας, ώστε να αποφορτιστούμε και να επαναφορτιστούμε, να συντονιστούμε με τον εαυτό και τις ανάγκες και να φροντιστούμε. Μπορεί να είναι για μερικά λεπτά ή μερικές ώρες. Είναι σημαντικό όμως αυτό το διάστημα να επιστρέψουμε στον εαυτό μας, να αποβάλουμε κάθε ρόλο, του φίλου, του παιδιού, του γονέα, του συντρόφου. Και έτσι απογυμνωμένοι από τις κοινωνικές επιταγές και τους ρόλους, να συντονιστούμε με τις δικές μας επιθυμίες και το δικό μας ψυχισμό. Κάνοντας χώρο για εμάς, για τον αυθεντικό μας εαυτό, για τα συναισθήματα μας (όποια και αν είναι αυτά), μπορούμε μέσα στη γιορτή των Χριστουγέννων να βρούμε την ευκαιρία να γιορτάσουμε και την γέννηση του δικού μας εαυτού. Έναν εαυτό που έχει κάθε δικαίωμα να εκφράζεται και να υπάρχει όπως ο ίδιος το επιθυμεί.