Βιοφιλία και Ψυχική Υγεία

Ετυμολογικά, ο όρος βιοφιλία (βίος + φιλία) αναφέρεται στην επιθυμία/αγάπη για τη ζωή, τη φύση και τα άλλους έμβιους οργανισμούς. Στο παρόν πλαίσιο, η βιοφιλία ορίζεται ως το εγγενές ένστικτο του ανθρώπου να συνδεθεί και να περνά χρόνο στη φύση. Η πρώτη αναφορά στον όρο της βιοφιλίας καταγράφηκε το 1964 από τον γερμανό ψυχαναλυτή Erich Fromm (1900-1980), ο οποίος θέλησε να περιγράψει την ροπή του ανθρώπου να επιλέγει, να προτιμά τα φυσικά περιβάλλοντα.

Η βιοφιλική επαφή μπορεί να κυμαίνεται από το γρασίδι που πατάμε, το τρεχούμενο νερό στα συντριβάνια και τις βρύσες των γειτονιών μας, το κελάηδισμα των πουλιών έως και τα φυτά με τα οποία επιλέγουμε να διακοσμήσουμε το εσωτερικό του σπιτιού μας. Η βιοφιλία ακόμη εκφράζεται και μέσα από την επιθυμία των ανθρώπων να περνάνε το χρόνο τους στη φύση, κάνοντας δραστηριότητες όπως περίπατος, ορειβασία, θαλάσσια σπορ ή ακόμη και να επιλέγουν ως μόνιμη κατοικία περιοχές που παρέχουν πρόσβαση σε περισσότερα φυσικά περιβάλλοντα, είτε φυσικά (δάση, μονοπάτια, παραλίες, λίμνες) είτε τεχνητά (πάρκα).

Είναι η βιοφιλία ένα καθολικό βίωμα ;

Σύντομη απάντηση: όχι ακριβώς.

Σίγουρα υπάρχουν άτομα στα οποία το αίσθημα της βιοφιλίας είναι γνώριμο και εκφράζεται απόλυτα ή σε κάποιο βαθμό, αυτό όμως δεν συνεπάγεται ότι η βιοφιλία απαντάται σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως. Και αν είσαι από τα άτομα που θα διαβάσουν το άρθρο και θα ανατρέξουν σε όλες τις στιγμές αγανάκτησεις σε μια πεζοπορία ή στις διακοπές που επέμεναν οι φίλοι σου να πάτε στο κάμπινγκ, τότε δεν είσαι μόνος.

Για την ακρίβεια η εμφάνιση της βιοφιλίας, είναι αποτέλεσμα μιας σειράς γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων και τελικά καταλήγει σε ένα εξατομικευμένο βιώμα. 

Στην ερευνητική βιβλιογραφία βρίσκουμε μελέτες που εξετάζουν το πολυπαραγοντικό φαινόμενο της βιοφιλίας. Πιο συγκεκριμένα, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τους Chang, Cox, Fan, Nghiem, Tan, & Carrasco (2022) δόθηκε έμφαση στις μεταβλητές nature experience και nature orientantion. Οι μελέτες σε μονοζυγωτικούς και διζυγωτικούς διδύμους αποτέλεσε κομβικό σημείο για τη διερεύνηση της συμβολής των γενετικών παραγόντων στην εμφάνιση της βιοφιλίας. Παρόλο που ο γενετικός παράγοντας ήταν εμφανής, παραμένει ακόμη ασαφής ο βαθμός της επιρροής του στο τελικό αποτέλεσμα. Από την άλλη, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες φάνηκε να συμβάλλουν σημαντικά σε αυτό. Έτσι, η βιοφιλία φαίνεται να αναπτύσσεται και να ενισχύεται όταν το άτομο από την πρώιμη ηλικία του παρατηρεί και βιώνει από τον περίγυρο του την αλληλεπίδραση με τη φύση και τα έμβια όντα. Όσο πιο συχνή και ευχάριστη είναι οι αλληλεπιδράσεις (μέσω από οικογενειακές εξορμήσεις, από τα παιχνίδια σε πάρκα, ή επαφή με ζώα και κατοικίδια) τόσο το άτομο παροτρύνεται να διατηρήσει τη βιοφιλική του στάση και κατά την ενήλικη ζωή. Ωστόσο, η ανάπτυξει της κατά την παιδική ηλικία δεν είναι καθοριστική και απαραίτητη, δεν υπάρχει δηλαδή κάποια κρίσιμη περιόδος κατά την οποία το άτομο δύναται να καλλιεργήσει τη βιοφιλία και όταν αυτή παρέλεθει γίνεται αμετάβλητο. Αντίθετα, διαφαίνεται ότι η βιοφιλία αναπτύσσεται και κατά την ενήλικη ζωή και τείνει να ενισχύεται με την πάροδο του χρόνου.

Αστικοποίηση και Βιοφιλία

Στα σύγχρονα δεδομένα βλέπουμε ότι πλέον το 55% του πληθυσμού του πλανήτη κατοικεί σε πόλεις και το φαινόμενο της αστικοποίησης λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις. Γιατί συμβαίνει αυτό όμως από τη στιγμή που ο άνθρωπος φαίνεται να προτιμά πιο φυσικά περιβάλλοντα; Και πως αυτό μπορεί να μας επηρεάζει ;

Τα αστικά περιβάλλοντα είναι γνωστό ότι παρέχουν συχνά πληθώρα ερεθισμάτων, παροχών και πόρων και δεν γεννά απορίες γιατί όλο και μεγαλύτερη πληθυσμοί την επιλέγουν. Ωστόσο, ακόμη και μέσα στις αστικές υποδομές ο άνθρωπος φροντίζει να προσθέτει φυσικά στοιχεία τα οποία φαίνεται να αποτελούν σωτήρια πνοή μέσα στην αστική καθημερινότητα. Επιπλέον, παρατηρείται ότι με την αύξηση της αστικοποίησης πυροδοτείται μια ανάλογη αύξηση στην επισκεψιμότητα των πάρκων και των κήπων της πόλης, επιβεβαιώνοντας τα προαναφερθέντα. Για ακόμη μια φορά, η ένταξη των βιοφιλικών στοιχείων αποδεικνύεται ωφέλιμη και απαραίτητη στη διαβίωση των ανθρώπων.

Το Βιοφιλικό Design & τα οφέλη του στον ψυχισμό μας

Πέρα από την επαφή με τη φύση μέσω της επίσκεψης σε πάρκα, περιπάτους, εξορμήσεις και δραστηριότητες σε αυτή, ένα νέο πεδίο ανέρχεται και διαδίδεται ταχέως και χρησιμοποιεί το βιοφιλικό φαινόμενο; το βιοφιλικό design. Πρόκειται για την ένταξη βιοφιλικών στοιχείων όπως εικόνες – πορτρέτα φύσης, φυτά, οικιακή κηπουρική σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους εργασίας αλλά και σπιτιού. Υποστηρίζεται ότι το βιοφιλικο design προωθεί τη φυσική, συναισθηματική και πνευματική ευεξία του ατόμου ενώ παράλληλα μειώνει τα επίπεδα του στρες και αυξάνει τη δημιουργικότητα. 

• Βιοφιλία & Γνωσιακές Λειτουργίες

Οι γνωσιακές λειτουργίες που σχετίζονται με τη μνήμη, την προσοχή, τη μάθηση, την επίλυση προβλημάτων γνωρίζουμε ότι επηρεάζονται σημαντικό από τα ψυχικά και πνευματικά αποθέματα ενέργειας που διαθέτουμε. Παρατηρούνται ότι οι ισχυρές ή συνεχόμενες συνδέσεις με τη φύση μπορούν να μας προσφέρουν ευκαιρίες αποκατάστασης των ψυχικών αποθεμάτων και κατά συνέπεια αποκαθίσταται και η ικανότητα να αποδώσουμε στις εργασίες μας εστιασμένα και λειτουργικά.

• Βιοφιλία & Συναισθηματικές Λειτουργίες

Τέλος, όσον αφορά το ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο, εμπειρικές έρευνες μας επιβεβαιώνουν ότι ο επιδράσεις της βιοφιλίας είναι έντονα εμφανείς στη διάθεση και το συναίσθημά μας. Περνώντας χρόνο στη φύση, τα επίπεδα του άγχους μειώνονται, η σωματική και ψυχική ένταση υποχωρεί, καταπραΰνονται συναισθήματα όπως ο θυμός, η σύγχυση και ενδυναμώνεται μια συναισθηματική σταθερότητα.

Συμπερασματικά, παρά το γεγονός ότι η βιοφιλία αποτελεί ακόμη ένα σχετικά νέα ορολογία και απαιτούνται ακόμη μελέτες για τη διερεύνηση του φαινομένου, δεν μπορούμε να παραλήψουμε τα ωφέλη που μας παρέχει στην καθημερινότητα μας και στην ψυχική μας υγείας. Ακόμη υπό καθεστώς έλλειψης πόρων, η φύση αποτελεί ένα άμεσα προσβάσιμο θεραπευτικό στοιχείο για όλους και οφείλουμε να τη φροντίζουμε και να την προστατεύουμε όπως και εκείνη.

1. Chang, C. C., Cox, D. T., Fan, Q., Nghiem, T. P. L., Tan, C. L., Oh, R. R. Y., ... & Carrasco, L. R. (2022). People's desire to be in nature and how they experience it are partially heritable. PLoS Biology, 20(2), e3001500
2. Kellert, S., & Calabrese, E. (2015). The practice of biophilic design. London: Terrapin Bright LLC, 3, 21-46.
3. Ryan, C. O., & Browning, W. D. (2020). Biophilic design. Sustainable built environments, 43-85.
4. Zhong, W., Schröder, T., & Bekkering, J. (2022). Biophilic design in architecture and its contributions to health, well-being, and sustainability: A critical review. Frontiers of Architectural Research, 11(1), 114-141.